Ostra białaczka szpikowa to najbardziej śmiertelna postać białaczki u dorosłych. Zaledwie 30% pacjentów przeżywa pięć lat od diagnozy, a rocznie choroba ta odbiera życie około 11 tysiącom osób tylko w Stanach Zjednoczonych. Nawet gdy nowoczesne leki wprowadzają pacjentów w remisję, komórki rakowe znajdują sposób, by przetrwać i wrócić ze zdwojoną siłą. To frustrująca rzeczywistość zarówno dla chorych, jak i dla lekarzy.
Najnowsze badania naukowców z Rutgers University przynoszą jednak promyk nadziei. Zespół badawczy odkrył mechanizm, dzięki któremu komórki białaczkowe oszukują śmierć, oraz znalazł sposób, by im to uniemożliwić. To przełomowe odkrycie może całkowicie zmienić podejście do leczenia tej groźnej choroby.
Jak komórki białaczkowe uczą się przetrwać
Venetoclax to lek, który zrewolucjonizował leczenie ostrej białaczki szpikowej. Działa on poprzez blokowanie białka chroniącego komórki przed śmiercią, co pozwala uruchomić naturalny proces ich samozniszczenia, zwany apoptozą. Problem polega na tym, że prawie w każdym przypadku komórki rakowe z czasem rozwijają oporność na terapię.
Zespół profesor Christiny Glytsou rozwiązał tę zagadkę. Wykorzystując zaawansowaną mikroskopię elektronową i genetyczne testy CRISPR, naukowcy odkryli, że oporne komórki białaczkowe produkują niezwykle wysokie ilości białka o nazwie OPA1. To właśnie ono staje się kluczem do ich przetrwania.
Mitochondria zmieniają kształt, by chronić komórki rakowe
Mitochondria, powszechnie znane jako elektrownie komórkowe, pełnią jeszcze jedną kluczową funkcję. To w nich zapada decyzja o życiu lub śmierci komórki. Gdy komórka powinna umrzeć, z fałdów mitochondrialnych, zwanych cristae, uwalnia się specjalne białko, cytochrom c, które uruchamia kaskadę prowadzącą do śmierci.
Komórki białaczkowe z wysokim poziomem OPA1 nauczyły się jednak sprytnej sztuczki. Przebudowują wewnętrzną architekturę swoich mitochondriów, tworząc ciaśniejsze i liczniejsze fałdy. Te zagęszczone struktury skutecznie więzią cytochrom c, uniemożliwiając mu uwolnienie się. Bez tego sygnału venetoclax nie może wywołać śmierci komórki.
Dowody z badań pacjentów potwierdzają mechanizm
Teoria potwierdzona w laboratorium to jedno, ale prawdziwym testem są wyniki u rzeczywistych pacjentów. Zespół badawczy przeanalizował komórki pobrane od osób chorych na białaczkę i odkrył wyraźną prawidłowość.
Najważniejsze obserwacje:
- Pacjenci, u których nastąpił nawrót po leczeniu venetoclaxem, mieli znacznie węższe fałdy mitochondrialne niż osoby nowo zdiagnozowane
- Najbardziej dramatyczne zmiany strukturalne występowały właśnie u tych leczonych tym lekiem
- Komórki białaczkowe ewoluują w odpowiedzi na terapię, rozwijając strukturalne adaptacje umożliwiające przetrwanie
Inhibitory OPA1 jako nowa broń przeciwko białaczce
Naukowcy nie poprzestali na opisaniu problemu. We współpracy z Uniwersytetem w Padwie opracowali i przetestowali dwa eksperymentalne związki blokujące białko OPA1: MYLS22 i Opitor-0.
Rezultaty badań na myszach okazały się spektakularne:
- Połączenie inhibitorów OPA1 z venetoclaxem co najmniej podwoiło czas przeżycia zwierząt z przeszczepionymi ludzkimi komórkami białaczkowymi
- Terapia kombinowana działała na różne podtypy białaczki
- Szczególnie obiecujące wyniki uzyskano w przypadku nowotworów z mutacjami genu p53, które są wyjątkowo trudne do leczenia
Wielokierunkowe działanie nowej terapii
Inhibitory OPA1 działają na kilka sposobów jednocześnie, co czyni je szczególnie skuteczną bronią. Oprócz przywracania zdolności komórek do apoptozy, powodują dodatkowe zmiany metaboliczne.
Komórki pozbawione OPA1:
- Stają się silnie uzależnione od glutaminy
- Wykazują podatność na ferroptosis, zupełnie inny typ śmierci komórki napędzany przez żelazo i uszkodzenia lipidów
- Tracą możliwość adaptacji do terapii
To jak jednoczesne zamknięcie kilku drzwi ewakuacyjnych, przez które komórki rakowe próbowały uciec przed działaniem leku.
Dlaczego to odkrycie daje nadzieję?
- Podwojenie czasu przeżycia w badaniach na myszach to wynik znacznie przekraczający typowe efekty eksperymentalnych terapii
- Białko OPA1 jest nadekspresjonowane nie tylko w białaczce, ale także w raku piersi, płuc i innych nowotworach, co sugeruje szersze zastosowanie odkrycia
- Testy wykazały, że inhibitory OPA1 nie szkodziły normalnej produkcji komórek krwi, spełniając kluczowy wymóg bezpieczeństwa
- Mechanizm oporności odkryty w białaczce może być uniwersalny dla wielu typów nowotworów
Na co warto zwrócić uwagę?
- Inhibitory OPA1 muszą jeszcze przejść przez kolejne fazy badań przedklinicznych i klinicznych, zanim trafią do pacjentów
- Dotychczasowe wyniki pochodzą głównie z badań na myszach, a droga do zastosowania u ludzi może być długa
- Profil bezpieczeństwa, choć obiecujący we wczesnych testach, wymaga dalszej weryfikacji
- Nie każdy pacjent z białaczką może być kandydatem do tego typu terapii, ponieważ skuteczność zależy od specyficznych cech komórek nowotworowych
Podsumowanie
- Komórki białaczkowe rozwijają oporność na venetoclax poprzez przebudowę struktury mitochondriów za pomocą białka OPA1, które więzi cząsteczki odpowiedzialne za śmierć komórki
- Eksperymentalne inhibitory OPA1 podwajają czas przeżycia myszy z białaczką, przywracając skuteczność standardowej terapii
- Odkrycie otwiera nową drogę terapeutyczną nie tylko dla białaczki, ale potencjalnie także dla innych nowotworów wykazujących podobny mechanizm oporności
Ten artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Przed rozpoczęciem stosowania suplementów lub wprowadzeniem zmian w leczeniu skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. Naturalne środki mogą wspierać zdrowie, ale nie zastąpią fachowej diagnostyki i terapii.
Spis literatury i badań
1. La Vecchia S., Doshi S., Antonoglou P. et al. (2025). „Small-molecule OPA1 inhibitors reverse mitochondrial adaptations to overcome therapy resistance in acute myeloid leukemia”. Science Advances. DOI: 10.1126/sciadv.adx8662
https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adx8662
2. „Scientists Discover How Leukemia Cells Evade Treatment” Rutgers University
https://www.rutgers.edu/…/scientists-discover-how…
3. „One protein may hold the key to fixing leukemia treatment failure” ScienceDaily
https://www.sciencedaily.com/rel…/2025/11/251123115703.htm
4. „Leukemia cells evade treatment by reshaping their mitochondria” Medical Xpress
https://medicalxpress.com/…/2025-10-leukemia-cells…
5. „Scientists Discover How Leukemia Cells 'Cheat Death'” SciTechDaily